Περιγραφή
Η διαλεκτική λογική αποκαλύπτει την κίνηση της σκέψης από την αμεσότητα (είναι) προς την ουσία καθαυτή, και από αυτήν στα φαινόμενα και την πραγματικότητα· αποκαλύπτει δηλαδή τον «μηχανισμό» της ελικοειδούς «ανάβασης* από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο» η οποία συγκροτεί το σύστημα των λογικών κατηγοριών. Στα διάφορα «τμήματα» κάθε σπείρας της εν λόγω έλικας προβάλλουν διαφορετικοί νόμοι της διαλεκτικής. Ενώ οι κατηγορίες αποτελούν στιγμές, στοιχεία του συστήματος των κατηγοριών, οι νόμοι της διαλεκτικής λογικής συνιστούν τη συνάφεια, την ενότητα, τη μορφή της κίνησης των κατηγοριών. Η αποδεικτική ισχύς της διαλεκτικής λογικής, η οποία συνιστά ανώτερο επίπεδο απόδειξης σε σύγκριση με την άμεση εμπειρική κατάδειξη και τους συμπερασμούς της τυπικής λογικής, έγκειται στη δια της ανάβασης* από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο αποκάλυψη της θέσης που κατέχει το κάθε στοιχείο του οργανικού όλου, της εσωτερικής συνάφειας του με τα υπόλοιπα στοιχεία, της ενότητας των πολλαπλών προσδιορισμών του (βλ. απόδειξη). Η διαλεκτική λογική συνιστά αναστοχαστική, επιλογιστική διερεύνηση της φύσης της νόησης (των εννοιών, των κατηγοριών κ.λπ.). Διέπει την ανώτερη βαθμίδα της νόησης, τον λόγο (βλ. διάνοια και λόγος), και μορφοποιείται ως συνειδητή δραστηριότητα του «λόγου» όταν ο τελευταίος ωριμάζει.